Niezmiennie cieszymy się, że do końca roku ukaże się nowa książka Tomasza Nowaka z serii o tańcach narodowych zatytułowana „Mazur/ek”. Jak niejednokrotnie wspominaliśmy będzie to trzecia z kolei publikacja z wspomnianej serii. Książeczki te przeznaczone są głównie dla młodego odbiorcy i mają charakter popularno-naukowy (choć nie są pozbawione przypisów).
Dziś – w oczekiwaniu na publikację chcemy przybliżyć Państwu króciutką historię samego mazura/ka.
Mazur stanowi w dziejach polskiej kultury element o pomnikowym charakterze. Początków jego podstawowych wyróżników – a więc charakterystycznych dla tego tańca rytmów mazurkowych – muzykolodzy doszukują się już w wieku XVI, kiedy to znajdujemy je zarówno w polskim repertuarze, jak też do Polski odwołujących się kompozycjach zagranicznych. Od szesnastego wieku wspomina się też o tańcach gonionych, z których mazur wyłonił się w pełni w wieku XVII. Sama nazwa mazur odwołuje si ę do folkloru tanecznego mazowszan, czyli jak wówczas mawiano „mazurów”, choć zapewne nie stroniła od niego także szlachta zaściankowa i lokalnie zorientowani kulturowo ziemianie. Mazury i mazurki w kulturze ludowej przetrwały do naszych czasów w szczątkowych formach i niewielkim wymiarze, mocno oddziaływując na sferę emocjonalną wszystkich, którzy się z nimi stykają, a polscy romantycy wskazywali, że tańce te są odbiciem charakteru narodowego Polaków. Już jednak w wieku osiemnastym mazur wszedł do repertuaru dworskiego stając się ulubioną rozrywką nawet na dworze saskim – zarówno w Warszawie jak i w Dreźnie. Zresztą podczas drezdeńskiego ślubu stulecia w roku 1719 zachwycił delegacje przybyłych dworów europejskich.
W drugiej połowie wieku XVIII popularność tego tańca bardzo wzrosła, a wiele pieśni – zarówno biesiadnych jak i patriotycznych – utrzymanych było w rytmice mazurkowej (przykładem jest tu chociażby przypisywany ks. Franciszkowi Bohomolcowi „Kurdesz”, czy też powstały w 1797 r. „Mazurek Dąbrowskiego”, będący dzisiaj naszym hymnem narodowym. W początkach wieku XIX taniec ten natomiast odebrał palmę pierwszeństwa polonezowi, a ubogacany figurami kadryli i kontredansów zachwycał wyższe warstwy niemal wszystkich społeczności europejskich (szczególnie podczas wojen napoleońskich czy też po upadku Powstania Listopadowego, gdy oficerowie rozpowszaechniali polską kulturę taneczną nie tylko zresztą w Europie, ale tez w obydwu Amerykach). Zagraniczne mazury stały się również inspiracją do wytworzenia nowych gatunków tanecznych: powstałego ze skrzyżowania polki z mazurem – mazurki, lub też polki-mazurki, stanowiącej w połowie XIX wieku bardzo modny taniec towarzyski. W tym też czasie mazury i mazurki doczekały się wielu wspaniałach wizji artystycznych w realizacjach Jana Stefaniego, Józefa Elsnera, Karola Kurpińskiego, Marii Szymanowskiej, Jana Wańskiego, Józefa Damse, Józefa Nowakowskiego, Edwarda Łodwigowskiego, Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego, Franciszka Mireckiego, Fryderyka Chopina, Stanisława Moniuszko, Zygmunta Noskowskiego, Stanisława Niewiadomskiego, czy też Władysława Żeleńskiego. Wspomnieć należy również o polskiej twórczości baletowej, która znalazła swe odbicie w teatrach zagranicznych, w tym na najważniejszych scenach Paryża, Kopenhagi, Wiednia, Mediolanu, Moskwy i Petersburga.
Apogeum rozwoju i popularności mazura przypada na drugą połowę XIX wieku, kiedy to choreotechnika tego tańca rozwinęła się do 150 rozbudowanych figur tanecznych, a opisy tego tańca zawarte zostały w większości ukazujących się na świecie podręczników tańca. Jednakże niemal natychmiast po tym szczycie popularności przyszedł dla mazura okres kryzysowy – w początkach XX wieku, nowe, modne tańce dancingowe zaczęły wypierać mazura. Nawet w Polsce taniec ten musiał szukać oparcia w edukacji. Także wiejskie mazurki traciły gwałtownie na swojej popularności. Ciągle jednak tańce te były obecne w życiu artystycznym dzięki stworzonym wcześniej wybitnym wizjom artystycznym, jak tez powstającym nowym (m.in. Karola Szymanowskiego).
Ostatnie pół wieku przyniosło powrót tańców mazurkowych do popularności. W końcu lat sześćdziesiątych pojawiły się pierwsze propozycji mazurów salonowych w formie towarzyskiej, które w latach siedemdziesiątych, a szczególnie dziewięćdziesiątych zaowocowały formą turniejową uprawianą obecnie przez kilka tysięcy dzieci, młodzieży i dorosłych. Także wiejskie pierwowzory mazura – wiejskie mazury i mazurki, dzięki adaptacji w Polsce węgierskiego wzorca domów tańca wróciły do praktyki tanecznej wśród miejskiej młodzieży poszukującej autentyzmu i prawdy emocjonalnego doświadczenia tańców wywodzących się z własnej kultury. I jakkolwiek zjawiska te doczekały się opracowań naukowych, to nadal brak jest wydawnictw popularno-naukowych, pozwalających na znalezienie odpowiedzi na wiele pytań nurtujących miłośników tańców narodowych.
Tomasz Nowak
R.P.